DAKLIT-SAYSAY SA KP LAW (RA 7160)
Ang Katarungang Pambarangay o Barangay Justice System maoy usa ka sistema ug pamaagi sa gobyerno nga nagtumong ngadto sa pagpalambo sa gitahod nga tradisyon, sa dugay na nga panahon, aron mahusay ang panagbingkil o dili pagsinabtanay sa mga tawo diha sa katilingban nga dili na moabot pa ngadto sa korte.
Ang Republic Act 7160 o gitawag nga 1991 Local Government Code, nagahatag sa mga barangay ug mandato nga ipatuman ang kahusay ug kalinaw, isiguro ang epektibo nga pagpatuman sa katungod ug hustisya sa matag usa pinaagi sa Katarungang Pambarangay isip usa ka pinasahi o alternatibo nga lugar aron sa pagsulbad sa mga problema.
Kini nga balaod diin nagahatag ug gahom sa Katarungang Pambarangay nga magresolba sa mga problema sa katilingban, gidesenyo dili lamang aron mokunhod ang daghang mga kaso nga anaa sa korte. Gidesenyo kini aron usab mahatagan ug kasulbaran ang dili patas nga akseso o pag-angkon sa hustisya nga kasagaran nasinati sa mga tawo diha sa katilingban nga walay igong kwarta aron magpasaka ug kaso ngadto sa korte.
Ang Barangay, isip “basic political unit” sa nasod, anaa sa husto nga posisyon aron ipasayon ang pagresolba sa mga panagbingkil ug dili pagsinabtanay sa mga silingan ug pamilya. Kauban usab kini sa mandato ug obligasyon nga gisangon sa Estado ngadto sa mga barangay: paghatag sa batakang serbisyo ngadto sa mga katawhan. Ug usa na niini ang serbisyo sa pagpatunhay sa kalinaw ug kahusay.
Usa ka kamatuoran nga ang gihisgotang kalinaw ug kahusay anaa magasukad mismo sa pamilya ug maka-epekto kini diha sa gamay nga katilingban o purok. Ang matag katilingban nagalangkob sa mga lain-laing mga rasa, tribo, kultura, tradisyon ug lingwahe. Anaa ang mga B’laan, Muslin, Ilonggo, Cebuano, Ilokano ug uban pa nga dili magkapareha sa tanan butang ug labaw na sa lengwahe o sinultihan. Ug nakadugang pa niini ang mga kasinati-an kung giunsa ang tawo sa pagpadako sa ilang mga ginikanan. Managlahi usab ang pagsabot sa usa kasitwasyon tungod sa matang sa pagkinabuhi ug kultura sumala sa naandan o tradisyon.
Apan tungod sa rason sa panginabuhi, dili kalikayan nga makapuyo ang klase-klasing mga tawo sa usa ka katilingban. Sa ingon niini nga sitwasyon, dili usab malikayan mga adunay dili pagkasinabtanay hangtod moabot ngadto sa panag-away.
Kini ang mga hinungdan nga daghang mga kaso miabot ngadto sa korte. Daghan ang midaog ug daghang usab ang napildi. Daghan ang mga rason nganong nakadaog o napildi. Ug labaw sa tanan, daghan ang mga maayong relasyon nga naguba ug naputol. Tungod sa kaso, daghang ang nahutdan ug kuwarta ug mga katigayonan.
Ang Katarungang Pambarangay dako gayod ug maambag aron malikayan kining nahisgotang mga epekto sa panag-away ug dili pagsinabtanay diha sa katilingban. Mahimong dili pagsinabtanay tali sa mga membro sa pamilya, mga paryente, ingon man usab ngadto sa managsilingan. Tungod sa kaalam, kahanas ug abilidad sa mga Lupon, dako ang kasigurohan nga ang mga panag-away sa hingtungdang mga partido dili na moabot ngadto sa korte. Gawas pa, mapreserba ug mapadayon ang kahusay ug kalinaw sa maong lugar.
Nasayran sa imaging issue nga ang Katarungang Pambarangay usa ka sistema sa pagresolba sa panagbangi tali sa complainant ug respondent nga nakabase sa katilingban. Usa kini ka mekanismo nga gipatuman sa barangay. Nagalangkob kini sa panagbangi sa mga membro sa mao ra nga katilingban diin kabahin niini ang Punong Barangay, nga mao usab ang gitudlo sa balaod nga Chairman sa Lupong Tagapamayapa, ug mga membro sa Lupon isip mga mediators, conciliators ug arbitrators.
Katuyoan sa Katarungang Pambarangay
Ang pagmugna ug operasyon sa Katarungang Pambarangay o Barangay Justice System gimando sa Republic Act 7160 o Local Government Code of 1991. Apan sa wala pa kini nga balaod, ang pagpatuman sa Katarungang Pambarangay ilalom kini sa gahom sa Presidential Decree 1508 niadtong 1978 ug Batas Pambansa Blg. 337 o Local Government Code of 1983.
Kini nga mga balaod naglatid sa parehong mga tumong. Gani, ang tumong o katuyoan nga gihuptan sa kasamtangang Local Government Code mao kadtong nakalatid sa Presidential Decree 1508. Ug ang mga masunod mao kini:
Aron ipalapnag ang hinanali nga pagpatuman sa hustisya
Aron mabuhinan / makuhaan ang pagsang-at ug daghang kaso ngadto sa korte
Aron mogamay ang nagtipun-og nga mga kaso sa korte ug ma—enhance ang kalidad sa paghatag ug hukom o desisyon sa mga korte
Aron maila ang pamaagi sa pagresolba sa mga problema nga gigamit sa una pang mga panahon basi sa matag usa ka tradisyon
Ilalom sa Kataruangang Pambarangay, ang importante nga estratehiya aron pagsulbad sa problema mao ang paghatag ug luna sa duha ka partido, Respondent ug Complainant, nga makapangita ug solusyon sa ilang panagbangi diin luag nga madawat nilang duha. Kini nga sistema wala magahatag ug desisyon sa panagbangi sa nahitungdang partido ug dili magpakanaog ug desisyon o hukom sa maong kaso. Hinuon, ang maong sistema nagatabang o nagpasayon sa duha ka partido sa paghisgot sa mga posibling kasulbaran sa ilang kaso.
Ang Punong Barangay ug ang mga membro sa Lupon dili molihok isip mga huwes o judge kondili, sila mga facilitators nga magagiya sa Complainant ug Respondent nga naghisgot ug mga solusyon sa ilang problema. Busa ang mediation room o ang barangay, dili maila isip usa ka korte kondili lugar lamang diin mag-atubang ang duha ka partido.
Tungod niini nga mga rason, ang personal nga pag-atubang ug pag-apil sa duha ka nagkabangi nga partido, maoy gikinahanglan. Wala gitugot niini nga balaod nga ang Complainant ug Respondent, magpadala ug mga proxy o attorney-in-fact nga maoy maghisgot sa kasulbaran sa problema sa nahisgotang mga partido. Samtang, ang dili pagpakita o pag-atubang sa Respondent ug Complainant, adunay kaakibat nga sanctions o silot.
Tungod usab sa panginahanglan nga ang duha ka partido mao ang personal nga moatubang sa ilang kaso, ang panagbangi nga nagalangkob sa dili personal nga tawo sama sa korporasyon , organisasyon, ug uban pa, dili kini ilalom sa hurisdiksyon sa Katarungang Pambarangay.
Ang Katarungang Pambarangay nagahatag ug mga alternatibong pamaagi sa pagresolba sa panagbangi. Mas maayo kini kung itandi sa pagresolba sa kaso didto sa korte. Imbis nga mosunod sa technical nga proseso sa pag-file ug pleadings ingon man sa pagpresenta ug mga ebidensiya sa korte, ang mga partido sa kaso gihatagan ug opotunidad nga mosulay sa estoryahanay alang sa amicable settlement. Ang makoti ug teknikal nga mga reglamento nga gibansay sa korte, dili mahimong gamiton sa Katarungang Pambarangay. Ang pagpasang-at ug kaso sa korte, ug pagdepensa sa iyang kaugalingon sa maong kaso, nagakinahanglan ug serbisyo sa abogado. Apan sa Katarungang Pambarangay, wala kini nagkinahanglan ug ayuda sa abogado. Gani, gidid-an sa balaod ang pag-apil sa mga abogado sa mga conciliation proceedings nga ipahigayon sa Katarungang Pambarangay. Samtang ang mga kaso sa korte masulbad sa taas kaayo nga panahon, sa Katarungang Pambarangay mahimong maresolba kini sulod lamang sa pipila ka semana.
Ang Barangay Justice System, usa ka estratehiya aron mapatunhay ang hustisya sa katilingban ug maangkon ang kalinaw. Mahatagan ug kasulbaran ang mga problema o kaso sulod lamang sa mubo nga panahon. Ang Barangay Justice System gilangkoban kini sa mga Lupong Tagapamayapa; sila ang magahatag ug serbisyo, hilabi na sa pagsulbad sa mga problema sa complainant ug respondent, sa paagi nga INAMIGO, INATO, DILI GASTOS, UG DALI ANG KASULBARAN sa mga bingkil ug dili pagsinabtanay sa mga magkapamilya, silingan ug kabarangay.
Usa usab kini ka paagi nga ang duha ka partido gawasnon nga mangita ug solusyon sa ilang problema aron mahusay, magkasinabot ang mga partido, ug magkauli ang maayong relasyon ug panaghigalaay nga dili na moabot pa ngadto sa korte.
Mahitungod sa hisgotanan nga akseso sa hustisya, ang Katarungang Pambarangay nagahatag ug mekanismo aron dali makab-ot ang issue sa hustisya alang sa mga kabos. Sa mga dapit diin ang korte dili maabot, tungod sa halayo nga lokasyon ug tungod sa kapobre diin dili makaya sa respondent ug complainant ang gastohanan sa kaso, ang Katarungang Pambarangay, uban sa iyang mga limitations, mao lamang ang mahimong luna diin ang mga kabos makaangkon ug hustisya.
Nagahandom ang Katarungang Pambarangay nga mo-complement sa korte sa pagpatunhay sa hustisya. Alang sa mga kaso nga ilalom sa hurisdiksyon sa Katarungang Pambarangay, gimando kini sa balaod nga kinahanglan moagi ang paghusay niini diha sa barangay sa dili pa kini ipasaka sa korte. Kini usa ka rekwisitos ug siguradohon ang pagpatuman niini sa dili pa dawaton sa korte ang maong kaso. Ang Supreme Court maoy nagapagawas niini nga mando pinaagi sa Administrative Circular No. 14-93 niadtong Hulyo 15, 1993.
Kung dili kini matuman, ug ang complainant modiretso sa pagpasang-at sa iyang kaso ngadto sa korte, nagpasabot kini ug dismissal sa iyang claim o counterclaim. Ang kasagaran mahitabo, ibalik sa korte ang maong kaso ngadto sa Katarungang Karangay. Ang kaso nga dawaton lamang sa korte mao kadtong mga kaso nga dili maresolba sa Katarungang Pambarangay. Usbon nako, nga ang mga kaso nga atong gihisgotan dinhi mao lamang ang mga kaso nga ilalom sa hurisdiksyon sa Katarungang Pambarangay.
Ang kadaghan sa mga kaso nga giresolba diha sa Katarungang Pambarangay, nakita nga mogamay na lang ang kaso nga masang-at ngadto sa korte. Sa ingon niini nga paagi, mogamay usab ang nagtipon-og nga mga dockets o mga kaso sa korte. Ug tungod sa maong sitwasyon, makalaom ang mga complainant ug respondent nga mahatagan ug hinanaling hustisya ang ilang mga kaso ug masiguro pa ang kalidad sa nga desisyon nga ipakanaog unya sa korte.
Sa Katarungang Pambarangay gi-maximize niini ang paggamit sa naandan na nga pamaagi sa paghusay sa usa ka problema. Usa ka pamaagi nga nakabasi sa matag usa ka tradisyon diin gigamit sulod na sa dugay nga panahon. Basi sa kasinati-an, kini nga mga pamaagi nakita nga epektibo kaayo. Naandan sa mga Pilipino nga moduol ug magpatabang ngadto sa mga lider sa pamilya, katilingban o lider sa mga tribo, aron sa paghusay sa ilang mga panagbangi ug problema tali sa mga membro sa katilingban. Mao kini ang naandan nga practices nga gi-formalized diha sa Katarungang Pambarangay.
Imbis nga mga lider sa katilingaban o pamilya ang ilang duolan aron magpatabang sa ilang mga problema, ang Kataruangang Pambarangay nagahatag ug responsibilidad ngadto sa Punong Barangay ug mga membro sa Lupon Tagapamayapa, diin maoy gitudlo isip respitado nga mga sakop sa katilingban, nga maoy motabang pagsulbad sa ilang mga kaso.
Sa pag-ila sa traditional customary practices sa mga indigenous communities, ang balaod sa Katarungang Pambarangay nagapadayag nga sa mga katilingban diin adunay klaro nga gibansay’ng tradisyon sa tribo sa paghusay sa kaso, kinahanglan nga kini pagagamiton ug respitohon. Tungod kay ang paghusay sa kaso basi sa ilang kultura ug tradisyon nga gipatuman sa mga councils of datus or elders, giila ug gisunod sa balaod ug adunay pareho nga epekto sumala sa procedure nga gipatuman sa balaod. Apan kini mahimong legal lamang kung masunod sa mga datu o mga tribal leaders ang mga rekwisitos nga gikinahanglan sa korte.Ug kini atong pagahisgotan sa umaabot pang mga issue busa atangi kay importante kini. Samtang sa sunod nga issue, atong hisgotan ang actual practices sa Katarungang Pambarangay.
